Sint-Cathrienkerk 's-Hertogenbosch

Het Vollebregtorgel van de St.Cathrienkerk te 's-Hertogenbosch uit 1851.

De oudste catharinakerk in Den Bosch was de kloosterkerk van de Kruisheren, in 1569 tot parochiekerk verheven. Dat gebouw dateerde uit het begin van de 16e eeuw, en werd regelmatis uitgebreid. Begin 17e eeuw stond er zeker een orgel in. Maar de belegering van 1629 betekende de verwoesting van de kerk. Na herbouw werd de kerk bestemd voor de protestantse eredienst, tot 1794. Na dat jaar bleef het gebouw in gebruik voor bakovens, paardestal en hooimagazijn.

De katholieken van de parochie St. Cathrien kerkten in de 18e eeuw in een kapel aan de Vughterstraat. Nicolaas van Hirtum stemde het orgel in deze kapel in 1786, en breidde het aan het eind van dat jaar nog eens uit. In 1810 mochten de katholieken de oude Catharinakerk weer in gebruik nemen, en na een gondige herbouw van de kerk kwam er ook een orgel in. Broekhuyzen vertelt van dit orgel, dat het gemaakt is door "L.C.Hey orgelmaker te Antwerpen", en dat het in 1812 werd gerepareerd, maar niet verbeterd. Gregoir maakt nergens melding van een nieuw orgel van Delhaye in Den Bosch, maar het kan hier best om een ouder instrument gaan (14 registers op het manuaal, 7 op het rugpositief en een aangahangen pedaal). In de kerkrekening blijkt dat Christiaans reeds organist was voor het hoge jaarsalaris van f 300,-. Hij verzorgde ook het onderhoud van het orgel, want tot 1849 worden geen uitgaven voor het orgel vermeld, dan een enkele keer aan Christiaans "voor reparatie aan het orgel". Op 16 april 1850 besteede het kerkbestuur een nieuw orgel aan bij Vollebregt. De orgelmakers Vollebregt waren parochianen van de St. Cathrien, want de Keizerstraat waar ze wonen ligt vlak achter die kerk. Ten onrechte bewwert Broekhuyzen, dat het oude orgel van Delhaye 'geheel herbouwd en vergroot' is in 1851, want van het oude orgel werden slechts twee blaasbalgen overgenomen.

Orgelbouwer Johannes Vollebregt werd in 1793 in Maassluis geboren. Hij leerde het orgelmakersvak bij Bätz in Utrecht, bij Lohman in Leiden en bij Naber in Deventer. Toen Vollebregt zich in 1845 in Brabant vestigde was hij in feite gevormd tot een Hollandse orgelmaker. Opvallend is het dat hij snel Brabantse tradities adopteerde en ze versmolt met zijn eigen achtergrond. Zo ontstond een synthese tussen Hollandse en Brabantse elementen en van eigentijdse tendensen en klassieke voorbeelden. Het orgel werd door Vollebregt in twee jaar (1850-1851) voor 11.000 gulden gebouwd en geldt als zijn belangrijkste werk. Het moest concureren met het St.Jan-orgel en het grote Smits-orgel van de voormalige St.Pieterskerk, dat nu in Oirschot staat. Oorspronkelijk stond het instrument op de speciaal voor dit orgel gebouwde balustrade aan de westzijde van de in 1842 tot waterstaatskerk omgebouwde kruisbroederskerk. In 1914, bij de volgende verbouwing in neo-byzantijnse stijl door architect Jan Stuyt, werd het orgel door M.Maarschalkerweerd verplaatst naar de andere kant van de kerk. Deze huidige, wat verstopte positie achter het hoofdaltaar is duidelijk ten koste gegaan van het unieke karakter van het instrument. Bijvoorbeeld de zijtorens met de 16 voets prestant van het pedaal zijn toen behoorlijk ingekort om onder de boog te passen en de eenheid met de balustrade is verdwenen. Uitgebreide restauratie en aanpassingen vonden plaats door Verschueren in 1956.

Huidige dispositie:

Herstelplan voor het orgel van de St. Catharinakerk te 's-Hertogenbosch.

Met medewerking van en na overleg met J. Laus (adviseur K.K.O.R.), R. van Straten (Monumentenzorg), enkele orgelbouwers (die een offerte uitbrachten)en een orgelcommissie heeft het kerkbestuur van de Parochie Binnenstad besloten om wanneer alle financiele zaken rond zijn, een herstelplan te laten uitvoeren, zodat het orgel weer in goede en bespeelbare staat zal zijn. "Nadat het rijkssubsidie in het kader van het Besluit Rijkssubsidiregeling Restauratie Monumenten voor het herstelplan van het orgel is ontvangen zal het Kerkbestuur van de Parochie Binnenstad overgaan tot gunning van het werk aan Verschueren Orgelbouw te Heythuysen.", aldus K. van Elderen, lid van de Beheer-commissie die het kerkbestuur adviseert. Het restauratieplan omvat onderhoud aan windladen en windvoorziening, klaviatuur, mechaniek, pijpwerk, orgelkas, en stemming / intonatie

In januari 2008 heeft eindkeuring plaatsgevonden van de uitvoerige herstelbeurt die vanaf Pasen 2007 tot dan heeft plaatsgevonden aan het historische Vollebregtorgel uit 1951 in de Sint-Catharienkerk te 's-Hertogenbosch. Daarbij waren o.a. vertegenwoordigers aanwezig van de parochie (waaronder K. van Elderen en de organist van de kerk Willem Hörmann), de adviseur van de Katholieke Klokken- en Orgelraad Jos Laus, van Monumentenzorg R. van Straten en van Verschueren Orgelbouw. Vooraf werd besloten om een consoliderend herstel te laten plaatsvinden (waarbij nagestreefd werd zoveel mogelijk herstelwerkzaamheden ter plekke uit te voeren) aan alles wat met de windvoorziening te maken heeft, aan zo veel mogelijk mechanische onderdelen, en de klank van de orgelpijpen (stemming en klankkleur). Medewerkers van Verschueren Orgelbouw hebben alle pijpen verwijderd. De grote exemplaren werden zo nodig in de orgelfabriek hersteld. Voordat de pijpen herplaatst werden zijn alle vaste delen schoongemaakt en waar nodig zijn reparaties uitgevoerd en opnieuw verlijmd. In een laatste stadium is het mechaniek van de pedalen grondig aangepakt: de vorm is aangepast zodat de pedalen duidelijker reageren en de "zwarte toetsen" zijn iets ingekort zodat het bespelen van het bovenmanuaal minder belastend voor de lichaamshouding van de bespeler is. Binnen afzienbare tijd komt er een plan tot stand waarin het jaarlijkse onderhoud en stembeurten zijn vervat. De klank van het instrument is nu weer zeer helder; het verschil tussen de diverse registers is weer goed te horen, en storingen zijn tot een minimum verholpen. In de maand mei worden door "Orgelkring Sint-Cathrien" op enkele zaterdagmiddagen steeds om 16.00 uur concerten georganiseerd.